بحران فرونشست یعنی مهاجرت و لطمه های اجتماعی
به گزارش برتریها روزنامه جوان در گفت وگویی آورد: بحران فرونشست تنها متوجه تخریب نیست بلکه حتی به بحران های اجتماعی یعنی مهاجرت هم دامن می زند و شهرهای بزرگ کشور همچون تهران و اصفهان با سرریز صدمه های اجتماعی به دنبال همین فرونشست و بحران آبی که اتفاق افتاده است، مواجه گشته اند.
در ادامه گفت وگوی ۲۷ دی روزنامه جوان با محمدرضا محبوب فر کارشناس و پژوهشگر حوزه بحران های محیطی آمده است: ماجرا از فیلم های انتشار یافته در شبکه های اجتماعی شروع شد؛ فیلم هایی که شکاف های عمیق ناشی از فرونشست زمین در خانه ها و حتی ابنیه تاریخی همچون پل خواجو را نشان می داد، اما انگار ماجرای فرونشست محدود به اصفهان نیست، بااینکه این منطقه در رتبه نخست فرونشست در کشور قرار دارد. قم و تهران هم در رتبه های بعدی هستند و در یک کلام به جز گیلان تمام استانهای کشور با سطحی از فرونشست مواجهند.
فرونشست در کشور از ۲۵ سانتیمتر شروع می شود و به دو تا سه متر می رسد. این فرونشست هم به سبب مدیریت نامناسب آب و خشک شدن سفره های آب زیرزمینی رخ داده و به سبب ساخت وسازهای بی رویه در مناطق جنگلی و تخریب محیط زیست، حتی بارش های باران هم بجای آنکه در سطح آب فرو رود و سفره های زیرزمینی را تغذیه کند، سیلاب شده و ویرانی از خود بجای می گذارد. جهت بررسی پدیده فرونشست و وضعیت مناطق مختلف کشور از منظر این پدیده پای صحبت دکتر محمدرضا محبوب فر، کارشناس و پژوهشگر حوزه بحران های محیطی و عضو انجمن مخاطرات محیطی و توسعه پایدار ایران نشسته ایم.
آقای دکتر محبوب فر هم اکنون از چالش فرونشست زمین تحت عنوان بمب ساعتی یاد می شود و این بحران در بعضی نقاط کشور بسیار جدی است. چه بخش هایی از ایران مان بیشتر با چالش فرونشست مواجه است؟ میزان آن در کشور ما چقدر است؟
فرونشست هم اکنون به یک ابربحران در کل کشور تبدیل گشته است و بحران آب در کشورمان را می توانیم تحت عنوان ورشکستگی آبی بدانیم. فرونشست به مثابه یک بمب ساعتی در زیر پای مردم شهرهای مختلف کشورمان قرار گرفته است. تنها دو سه استان در شمال و جنوب کشور هنوز به مرحله هشدار درباب فرونشست نرسیده اند و اگر تا روز گذشته فاجعه متوجه بیابان و بیرون از سکونتگاه های انسانی بود، الان فاجعه به داخل شهر، میراث فرهنگی و بناهای تاریخی رسیده است و خیلی از ترمینال های مسافربری، فرودگاه ها و همین طور جاده های مواصلاتی را در هم نوردیده است. این فرونشست حاصل بی توجهی های گذشته است. در گذشته از طرف متخصصان آب عنوان می شد که منابع آب کشور را باید مدیریت کرد، اما متأسفانه منابع آب کشور به اسم توسعه نابود شد و فرونشست در ایران در شهرهای مختلف وجود دارد.
الان فرونشست شدید در اصفهان، بعد در قم و بعد تهران است و این فرونشست از ۲۵ سانتیمتر آغاز می شود و حتی به دو تا سه متر می رسد. بحران فرونشست تنها متوجه تخریب نیست بلکه حتی به بحران های اجتماعی یعنی مهاجرت هم دامن می زند و شهرهای بزرگ کشور همچون تهران و اصفهان با سرریز لطمه های اجتماعی در پی همین فرونشست و بحران آبی که اتفاق افتاده است، مواجه گشته اند. این فرونشست و خشکسالی مردم را به مهاجرت مجبور کرده است و بعد از این هم خواهدنمود.
ما در کشور با یک دوگانه مواجهیم؛ از یک طرف بحران خشکسالی داریم و از طرف دیگر شاهد چالش سیلاب در پی بارش ها در بعضی استانهای جنوبی و غربی بوده ایم. این بارش ها نمی تواند بحران خشکسالی را فرونشاند؟
این سیلاب ها و بارندگی ها در جایی که باید فراوانی داشته باشد و بطور یکنواخت در طول سال پراکنده و توزیع شده باشد، وجود ندارد، بدین سبب ما از یک سو با سیلاب و از طرف دیگر با بحران آب مواجهیم و به رغم بارندگی ها و سیلاب، خشکسالی هیدرولوژیکی همچنان در کشور پابرجا است و ما تناقضی بین سیلاب و بی آبی در کشور را شاهد می باشیم. دلیل این مسئله هم این است که تخریب محیط زیست و مصرف منابع آبی کشور به قدری گسترده بوده که اگر تغییر اقلیم و تغییرات آب و هوایی در سطح جهان توانسته است سبب افزایش دو درجه ای دمای هوا در ۳۰ سال قبل شود، در کشورمان این افزایش دما بالاتر از دو درجه و حتی در بعضی مناطق تا ۱۰ درجه بوده است.
این مسئله با کاهش رطوبت در سطح کشور و در نتیجه کاهش بارش ها همراه بوده است. بارش هایی که اکنون در کشور رخ می دهد، در شهرهای ساحلی شمال و جنوب یا مرکز و مناطقی، چون یزد اتفاق می افتد، در صورتیکه باید این بارش ها در ارتفاعات و مناطق کوهستانی باشد. الگوی بارش در سطح کشور دگرگون شده است و در نقاطی که باید بارش مناسب وجود داشته باشد، همچنان این بارش مطلوب نمی باشد. این بارش ها بصورت مقطعی و ناگهانی است و در طول سال آبی کشور پراکنده نشده است و توزیع یکنواختی ندارد، بدین سبب درست است خشکسالی هواشناسی در کشور برطرف شده، اما ما گرفتار خشکسالی هیدرولوژیکی هستیم.
بحث بارش ها و خشکسالی و مدیریت منابع آب با موضوع فرونشست زمین چه ارتباطی دارد؟
در مناطقی که بارش وجود داشته باشد، این بارش باید وارد خاک شود و به آب های زیرزمینی برسد، اما بسیاری از بارش هایی که در کشور اتفاق می افتد به دریا یا به رودخانه می رسد ورودخانه ها و تالاب ها از حالت فصلی بودن خارج نمی شوند، بطورمثال دریاچه ارومیه یا تالاب جازموریان منابع آب سطحی بودند که فصلی شده اند یا در زاینده رود بارش به قدری نبوده که سیلاب وارد رودخانه شود و رودخانه پر آب شود، بدین سبب بارش هایی که وجود دارد بصورت روان آب هرز می رود و وارد رودخانه نمی گردد. این را هم در نظر داشته باشید که در ۱۰ سال قبل ما شاهد ساخت وساز گسترده در جنگلها و مناطق کوهستانی بوده ایم.
این ساخت وسازها بصورت توسعه در حریم شهرها و توسعه ویلاسازی ها بوده است، بطوریکه در شهرهای شمالی بیش از ۵۰ درصد مناطق جنگلی به ویلاسازی اختصاص یافته است یا مناطقی که جزو مرتع و زمینهای کشاورزی است به ساخت وسازهای عمودی و افقی اختصاص داده شده است، بدین سبب هر چند ما شاهد سیلاب و بارش هستیم، اما ساخت وسازهای بی رویه و جنگل تراشی ها سبب می شود روان آب بصورت سیلاب شود و این سیلاب ها بجای فرورفتن در خاک و زمین وارد دریا و منابع آب سطحی می شوند و نمی توانند آبخوان ها را تغذیه کنند. از طرف دیگر بارش هایی که در بیابان های اصفهان و یزد می بارد، تبخیر شده و نمی تواند آبخوان ها را تغذیه کند. هم اکنون آبخوان ها از مرز ورشکستگی هم عبور کرده و سفره های آب زیرزمینی خشک شده یا باقی مانده آب آنها ۲۰-۱۰ درصد بیشتر نیست و همین مسئله هم بحران آب و فرونشست زمین را تشدید می کند.
تبخیر از سطح خاک و زمین، دگرگونی الگوی بارش در نقشه جغرافیایی ایران و هرز رفتن بارش ها و سیلاب ها و حتی خروجشان از کشور یا ریختن آنها به منابع آب فصلی، همه سبب فرونشست می شود. در صورت ادامه وضعیت فعلی و عدم برنامه ریزی اساسی برای منابع آبی کشور و مصرف آن فرونشست تشدید هم می شود. خیلی از منابع آبی کشور در طول هزاران سال قبل تشکیل شده اند و نمی توان انتظار داشت با یک سیلاب و یک بارندگی یا با یک سالی که تحت عنوان ترسالی یاد می شود، مشکلات مرتفع شود.
دلیل این که ریزش های بارانی در جای مناسب خود نیست، چیست؟ آیا ما ابرها را بارور می نماییم و عدم باروری اصولی سبب این پدیده می شود؟
خیر در مقطع فعلی ما نمی توانیم باران مصنوعی و بارورسازی ابرها را ایجاد نماییم و تجهیزات و تکنولوژی به روز آنرا نداریم. از طرفی افزایش درجه حرارت در ایران قابل توجه بوده و بعضاً تا ۱۰ درجه سانتیگراد هم مشاهده شده است. این افزایش درجه حرارت به سبب تخریب های بی رویه و افسارگسیخته محیط زیست و از میان رفتن منابع آبی است. در بعضی شهرها مثل اصفهان و تهران بمحض ابرناکی آسمان و مهیا شدن شرایط برای بارش، می بینیم باد وزش می یابد و ابرها پراکنده می شوند که به سبب افزایش حرارت و کاهش رطوبت است.
عنوان می شود بیش از ۲۸ میلیون نفر از جمعیت شهری با خطر فرونشست زمین دست و پنجه نرم می کنند. از دید شما این آمار درست است؟
اصفهان، قم و تهران استان هایی هستند که به ترتیب روی خط فرونشست هستند. الان تهران به قدری افزایش جمعیت پیدا کرده که حتی عنوان می شود برخی استانهای کشور خالی و جمعیتش به سمت تهران سرریز شده است. ما با در نظر گرفتن همان جمعیت ۱۵ میلیون نفری می توانیم بگوییم ۲۸ میلیون نفر حداقل جمعیتی است که با فرونشست و تبعات دومینویی آن مواجهند. در حقیقت همه شهرهای کشور در تمامی نقاط با فرونشست مواجهند، اما درجه آن در مناطق مختلف متفاوت می باشد. فرونشست در دشت یا فلات ایران در وضعیت قرمز به سر می برد و فقط دو، سه شهر شمالی هستند که در آنها این پدیده به وضع بحرانی نرسیده است، حتی در مناطقی مثل گلستان، مازندران و گیلان و خصوصاً گلستان و مازندران ما شکاف هایی را در جاده های مواصلاتی مشاهده می نماییم که هشدار شروع فرونشست در این مناطق است. وضعیت استان گیلان نسبت به سایر شهرهای کشور بهتر و ایده آل تر است، اما این استان در معرض خطر جابه جایی جمعیتی است و با افزایش قیمت زمین و افزایش ساخت وسازها و ویلاسازی ها در این استان، این خطر وجود دارد با افزایش جمعیت در استان گیلان و مصرف منابع آبی، تنها استان کشور که از فرونشست درحال حاضر گریخته نیز به سرنوشت سایر استانهای کشور گرفتار شود.
شما بعنوان یک کارشناس و فعال عرصه محیط زیست چه راهکارهایی را برای مدیریت پدیده فرونشست پیشنهاد می کنید؟
در لایحه بودجه ۱۴۰۱ دولت فعلی همچون دولت های قبلی تعاریف جدیدی در طرح های انتقال آب یا سدسازی داشته است. در صورتیکه با توقف هجمه به منابع آبی و محیط زیست و مدیریت منابع آب در درازمدت، مسئله فرونشست و بی آبی و کم آبی را می توان برطرف کرد، بدین سبب باید تغییر رفتار رخ دهد. اگر این تغییر رفتار رخ ندهد، با توجه به این که یخچال های طبیعی کشور در بام ایران یعنی استان چهارمحال وبختیاری با خشکسالی امسال که امید نمی رود احیا شود، با بحران های فعلی زیست محیطی و فرونشست، خطر خالی شدن سکونتگاه ها در دوره کوتاه مدت پنج ساله برای ۳۰ درصد از مساحت کشور را پیش بینی می کنم و در چشم انداز ۱۰ ساله ۴۰ درصد از پهنه کشور از سکنه خالی می شود. باید پروژه های انتقال آب متوقف شود و دریچه سدهای مغایر با محیط زیست به روی طبیعت و محیط زیست باز شود. به هیچ عنوان حق آب طبیعت نباید به حقابه کشاورزی تنزل یابد.
منبع: bartariha.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد بحران فرونشست یعنی مهاجرت و لطمه های اجتماعی