استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران:
غرب نگران تبدیل شدن ایران به یك چین دیگر است
برتریها: احمد نقیب زاده معتقد می باشد كه ایران همچون كشورهایی است كه به سمت استقلال كامل سیاسی و نظامی خیز برداشته است. همان كاری كه در چند دهه گذشته چین انجام داد و تا غرب برای جلوگیری از پیشرفت چین به خودش بیاید، با یك قطب جدید قدرت اقتصادی و نظامی مواجه گردید.
روزنامه اعتماد در گفت و گویی با احمد نقیب زاده استاد علوم سیاسی نوشت: اقدامات و موضع گیری های اخیر پایتخت های اروپایی از کلید زدن روند حل اختلاف پیش بینی شده در برجام گرفته تا بیانیه هایی در مورد برنامه فضایی و پرتاب ماهواره ایرانی به فضا و ممنوع کردن کارهای حزب الله لبنان در خاک آلمان و بریتانیا، این گمانه را افزایش داده است که اروپایی ها در حال تغییر رویکرد خود نسبت به ایران هستند و قصد دارند تعهدات گذشته در برجام را فراموش کنند و به مواضع امریکا در قبال ایران نزدیک تر شوند. احمد نقیب زاده، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران معتقد می باشد که هر چند اروپایی ها به لحاظ بنیادین از سیاست محدودسازی نفوذ و قدرت ایران در خاورمیانه حمایت می کنند، اما تمایلی به ایجاد درگیری و تنش در منطقه ندارند. به اعتقاد نقیب زاده، اروپایی ها تلاش می کنند توازنی در سیاست های شان در همکاری با تهران و واشنگتن ایجاد کنند، ولی در عین حال به سبب نگرانی از گسترش توان و نفوذ ایران در منطقه و جهان از هیچ تلاشی برای محدود نگه داشتن ایران فروگذار نخواهند کرد. در ادامه متن کامل گفت وگوی «اعتماد» را با احمد نقیب زاده، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران مطالعه کنید.
اراده کافی در بین کشورهای اروپایی خصوصاً سه کشور طرف برجام وجود دارد که بتوانند چاره ای برای بهبود روابط با تهران و کاهش تنش های پیدا کنند؟
در موقعیتی که شرایط دو قطبی بر روابط حاکم نباشد و اروپا مجبور نباشد میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده امریکا یکی را انتخاب نماید، اساسا مواضع معتدل تری اتخاذ خواهدنمود. ولی اگر شرایط حاد باشد و اروپا مجبور باشد میان تهران و واشنگتن یکی را انتخاب نماید، اساسا امریکا را انتخاب خواهدنمود. در مسائل اخیری که روی داده است، همچون رویدادی مانند قرار دادن ماهواره ایرانی در مدار، اروپایی ها نسبت به امریکا موضع بسیار ملایم تری را اتخاذ نموده اند و مواضع تندی نگرفته اند. به هر تقدیر در شرایط حاضر امریکا همچنان بر طبل تحریم می کوبد و ادعا می کند که می خواهد ایران را تحت فشار حداکثری نگه دارد تا بگفته خودش اجازه ندهد جمهوری اسلامی ایران از لحاظ نظامی قدرت بیشتری پیدا کند. به نظر من پاسخ به سوال شما نیازمند رصد تحولات آینده است.
فرمودید که در شرایط حاد، اروپا اساسا امریکا را انتخاب می کند؛ هم اکنون آیا اروپا در این شرایط نیست و مجبور به گزینش میان تهران و واشنگتن نشده است؟
نه، خوشبختانه الان در این وضعیت نیستیم. اروپایی ها هنوز موضع گیری تندی همراستا با امریکا نکرده اند اما واشنگتن به شدت علاقمند است که این وضعیت را تغییر بدهد و اروپا را آنقدر تحت فشار بگذارد تا مجبور به انتخاب میان ایران و امریکا شود و همان گونه که گفتم در آن شرایط خواهد بود که اروپایی ها به سبب پیوندهای اقتصادی و مالی که با امریکا دارند، چاره ای نخواهند داشت جز اینکه طرف امریکا را بگیرند.
چرا اروپایی ها در دو سالی که از خروج امریکا از برجام می گذارد، از اهرم هایش برای کاهش تنش و بهبود روابط به تهران استفاده نکرده است؟
اروپایی ها بیش از هر چیز از جنگ هراس دارند، جنگ تازه ای در خاورمیانه بلاواسطه و بلافاصله بر امنیت و ثبات اروپا اثر می گذارد، در نتیجه کشورهای اروپایی از هر امکانی بهره می برند تا اجازه ندهند که وضعیت خاورمیانه از اینکه هست بدتر شود. بنا بر این هم یک سیاست کژدار و مریزی در پیش گرفته اند که به امریکا برای افزایش تنش ها در خاورمیانه چراغ سبز ندهند و اجازه ندهند که امریکا به سمت اقدامات تند و تصمیم های نظامی برود. اروپا از امکاناتی که در اختیار دارد، هم اکنون به صورت نصفه و نیمه استفاده می نماید تا بتواند از یک سو نظر ایران را جلب نماید و از طرف دیگر امریکا را به آرامش و عقلانیت سوق دهد.
اروپایی ها برجام را یکی از ستون ها و دستاوردهای چندجانبه گرایی تلقی می کنند. اما گمانه هایی وجود دارد که دوران چندجانبه گرایی و روند جهانی سازی به سبب گرایش های ملی گرایی و نگاه به درون در حال از بین رفتن هستند و حتی ساختار اتحادیه اروپا هم در خطر فروپاشی است. به اعتقاد شما تا چه اندازه در آینده می توان روی چندجانبه گرایی و قدرت اروپا برای تضمین تعهدات بین المللی حساب کرد؟
من تصور نمی کنم که اروپا الان در خطر ناسیونالیسم افراطی قرار داشته باشد. هر چند گروه های ملی گرای قدرتمندی در بعضی از کشورهای اروپایی شکل گرفته اند که گهگاه در بعضی انتخابات هم رای می آورند، اما آن اندازه قدرت ندارند که بتوانند اتحادیه اروپا را از هم بپاشند. درست است که بریتانیا از اتحادیه اروپا کنار کشید، اما همین اقدام هم با مقاومت عمده ای در داخل بریتانیا مواجه گردید و همچنان مردم بریتانیا نسبت به این اقدام ناراضی هستند. در فرانسه هم هر چند ژان ماری لوپن در دوره ای و حالا دخترش مارین لوپن، گهگاه آرای شایان توجهی در انتخابات کسب می کنند، اما من از هر فرانسوی که سوال کرده ام گفته اند که رای به راست افراطی در واقع دهن کجی و نه به سیاست های سوسیالیست ها و راست میانه در این کشور است، نه به معنای مخالفت با اتحادیه اروپا. خواسته مردم در کشورهای اروپایی این است که دولت های ملی، بیشتر به خدمات عمومی و مردم کشورهای شان بها بدهند، نه اینکه اتحاد در اروپا را از بین ببرند یا افرادی مانند لوپن را بعنوان حاکم در کشورهای شان انتخاب کنند.
اتحادیه اروپا با چالش هایی روبه رو است که این چالش ها لزوما موجب فروپاشی و تزلزل این اتحادیه نمی گردد. منفعتی که قدرت های اروپایی از وجود بازار واحد اروپایی و اتحادیه می برند بسیار زیاد است. کشورهایی مانند آلمان و فرانسه هیچ گاه راضی نمی شوند که به راحتی فرصت اتحادیه اروپا را از دست بدهند. در نتیجه من پیش بینی های مربوط به زوال چندجانبه گرایی و اتحاد در اروپا را چندان جدی و قریب الوقوع نمی بینم.
آیا با خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا و نیاز این کشور به امریکا برای جبران اثرات اقتصادی برگزیت، آیا ممکنست برجام یکی از وجوه معامله بریتانیا با امریکا برای گرفتن امتیاز تبدیل شود؟
تردیدی نیست که بریتانیا به امریکا نیازمند است. اما واقعیت این است که میان قاره اروپا و ایالات متحده امریکا رقابت های زیاد اقتصادی و تجاری وجود دارد که از دهه ۱۹۶۰ شروع شده و هنوز هم ادامه یافته است. پس از خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، اساسا نیاز و تکیه لندن به واشنگتن بیشتر خواهد شد، اما در عین حال بریتانیا تلاش می کند تا حضور خود در خاورمیانه را هم گسترش دهد خصوصاً که بی میلی و تزلزل تصمیم گیری در واشنگتن سبب شده خلأهایی در خاورمیانه ایجاد شود که لندن به آنها بعنوان فرصتی برای بسط نفوذ خود در منطقه می نگرد. باید متوجه باشیم که بریتانیا هم درست مانند دیگر کشورهای اروپایی در عصر حاضر از جنگ بیزار است و هیچ گاه به سویی نمی رود که امریکا را به خشونت و اقدامات نظامی تشویق کند.
در نهایت اساسا انتظار می رود که هماهنگی های بیشتری میان مواضع امریکا و بریتانیا در سال های پیش رو ایجاد شود و موضع گیری های لندن بیشتر با امریکا نزدیک شوند. اما اگر فرض نماییم که نسبت نزدیکی بریتانیا با اروپا و امریکا از ۱۰۰ برای هر کدام ۵۰ بود، الان وزنه به نفع امریکا تغییر کرده و با چنین معیاری نسبت ۲۵ به ۷۵ در روابط با اروپا و امریکا ایجاد می شود. اما اینکه انتظار داشته باشیم لندن ۱۰۰ درصد به دامن امریکا بیفتد، اشتباه است. من تصور نمی کنم که بریتانیا هیچ گاه تمایل داشته باشد به یک دولت وابسته به واشنگتن تبدیل گردد و پیش بینی می کنم به رغم نزدیک تر شدن مواضعش با واشنگتن، استقلال عمل خودرا در قبال ایران حفظ کند.
انتقادی که به طرف های اروپایی برجام وارد می شود این است که در طول دو سال قبل برای حفظ این توافق تلاش عملی چندانی نکرده اند. فکر می کنید این تعلل از طرف اروپا به سبب انتظار برای تغییر سیاست در امریکا و کنار رفتن رئیس جمهور کنونی است یا اینکه به سبب مسائل حقوقی و کندی ذاتی تصمیم گیری و بروکراسی در اتحادیه اروپاست؟
من فکر می کنم که هر دو عامل در این ماجرا نقش دارد. گاهی باید پذیرفت که برای خیلی از قدرت های جهانی، معادلات ایران چندان اهمیت حیاتی ندارد که استراتژی های عمده خودرا به سرعت برای ایران تغییر دهند. با این وجود کشورهای اروپا جدا از مساله برجام و ایران به صورت بنیادین از عملکرد ترامپ ناراضی هستند و انتظار دارند که در انتخابات آینده ترامپ برنده نشود. از نظر اروپایی ها دونالد ترامپ نظم حاکم بر جهان را به هم زده و اروپا و غرب را در وضعیت لطمه پذیری قرار داده است.
اروپایی ها به رغم همه تلاش هایی که از زمان تشکیل اتحادیه اروپا به خرج داده اند، هیچ گاه نتوانسته اند به یک استراتژی سیاست خارجی واحد دست یابند. اروپایی ها اگر بخواهند که برای رسیدن به یک هدف، مثلا برای حفظ برجام یا راضی نگه داشتن ایران اقدام عاجل کنند و منتقدان و مخالفان چنین نگاهی را برای موافقت با آن تحت فشار قرار دهند، ممکنست به اختلافات و انتقادات داخل اتحادیه دامن بزنند که به هر حال به نفع شان نیست. در نتیجه می کوشند در موضوع های مربوط به سیاست خارجی دست به عصاتر و کم حاشیه اقدام نمایند.
امریکایی ها تهدید کرده اند که بوسیله پیشنهاد قطعنامه تمدید تحریم های تسلیحاتی یا استفاده از مواد قطعنامه ۲۲۳۱ مربوط به برجام، پرونده ایران را به شورای امنیت سازمان ملل متحد می کشانند. فکر می کنید که دو کشور اروپایی عضو دایمی شورای امنیت در چنین سیاستی با امریکا همراه می شوند؟
ادعایی که امریکایی ها مطرح کرده اند، بسیار غریب و غیرقابل پذیرش است. آنها از برجام خارج شده اند و حالا مدعی می شوند که می خواهند از این توافق بعنوان ابزاری برای تحت فشار قرار دادن ایران استفاده کنند. چنین ادعایی بیشتر موجب خنده می شود تا آثار عملی به دنبال داشته باشد. اینکه پرونده ایران به شورای امنیت برود که من حتی تصور نمی کنم بتوانند چنین پیشنهادی را به صحن شورای امنیت ببرند، اساسا حتی اگر به صحن هم برسند، چین و روسیه بدون تردید از حق وتوی خود در مقابل امریکا استفاده می کنند و اجازه نمی دهند که بیشتر از این امریکا دست به یکجانبه گرایی تهاجمی در جهان بزند.
اینکه قرار باشد پیشنهادی را به شورای امنیت ببرند، حدودا هر کشوری از میان ۱۵ کشور عضو شورا می تواند پیشنهادهای خودرا مطرح کند، اما به جهت اینکه این پیشنهاد عملی شود به لحاظ حقوقی و قانونی مسیر سختی در پیش دارد و این گونه نیست که هر کشور عضو سازمان ملل متحد بتواند هر قطعنامه ای را با هر محتوایی به رای شورای امنیت بگذارد.
آلمان اخیرا و بریتانیا چند ماه پیش، اعلام نموده اند که کارهای حزب الله لبنان را در خاک خود ممنوع می کنند. قبل از این برمبنای رویه اتحادیه اروپا، این کشورها میان شاخه نظامی حزب الله و بخش سیاسی آن تمایز قائل می شدند. چنین گام هایی که از طرف کشورهای اروپایی برداشته می شود خط و نشان کشیدن برای تهران است یا اینکه مربوط به رویکرد بین المللی این کشورها نسبت به لبنان است؟
نمی توان تصور کرد که چنین اقداماتی بدون در نظر گرفتن ایران انجام شده باشد. کشورهای غربی هر چقدر هم که در مورد ایران اختلاف نظر داشته باشند، در مورد تحدید توان ایران در منطقه غرب آسیا و خاورمیانه کاملا اتفاق نظر دارند. یعنی مادامی که بدون برخورد و درگیری بتوان جلوی نفوذ بیشتر ایران در منطقه را گرفت، اروپایی ها و امریکا در یک راستا عمل می کنند. در نتیجه اروپایی ها بدون تردید در اقداماتی که بوی جنگ و درگیری ندهد، با امریکا برای محدود کردن ایران همکاری می کنند. فشاری که بر حزب الله لبنان آورده می شود در واقع با هدف محدود کردن ایران است که باید آنرا در سیاست کلی اروپا و غرب در قبال ایران تحلیل کرد و نمی توان آنرا اقدامی بدون نظر گرفتن موضوع ایران برشمرد.
این فشارها برای محدود کردن ایران تا کجا ادامه پیدا می کند؟
دورنمایی برای قطع فشارهای خارجی برای ایران وجود ندارد، چون دورنمایی وجود ندارد که ایران قدرت و نفوذ خودرا در منطقه کاملا از دست بدهد. اگر حتی غرب بتواند توان ایران را محدود کند، تا یک مرز ثابت به این کار ادامه نمی دهد که پس از مرحله ای بگوید دیگر فشار بس است، هر اندازه که ایران ضعیف تر شود، آنها هم فشار خودرا بیشتر می کنند. من تصور می کنم که ایران در شرایط کنونی در منطقه پیرامون خود توان زیادی دارد و می تواند نقش موثری در تحولات منطقه داشته باشد. ایران به اثرگذاری خود در مسائل منطقه ادامه خواهد داد و غرب اروپا هم برای کاهش دایره اثر و توان اثرگذاری ایران در منطقه تلاش خواهدنمود.
پس فکر می کنید که دورنمایی برای حل مسائل جاری میان ایران و غرب وجود ندارد؟
مساله ایران برای غرب، منحصر به یک یا دو اختلاف نظر سیاسی و فنی نیست، بلکه مشکل رویکرد تهران است. ایران همچون کشورهایی است که به سمت استقلال کامل سیاسی و نظامی خیز برداشته است. همان کاری که در چند دهه گذشته چین انجام داد و تا غرب برای جلوگیری از پیشرفت چین به خودش بیاید، با یک قطب جدید قدرت اقتصادی و نظامی مواجه گردید. حالا چین بعنوان یک قدرت جهانی به رسمیت شناخته شده است و گریزی از قدرت این کشور برای امریکا و اروپا وجود ندارد. تجربه رشد چین بعنوان یک رقیب قدرتمند اقتصادی و نظامی، تجربه دردناکی برای غرب بود و نگران هستند که کشورهای دیگر هم به تدریج بتوانند از مسیری که چین پشت سر گذاشت به رقبای جدید بین المللی تبدیل شوند. نگرانی غرب از این است که ایران قدرت و اثرگذاری منطقه ای خودرا در طولانی مدت به یک توان بین المللی و جهانی بدل کند تا در آینده مجبور باشند که با ایران بعنوان یک قدرت برابر و همسان برخورد کنند. مادامی که ایران بر استقلال و پیشرفت تاکید می کند، تخاصم غرب مقابل ایران هم ادامه خواهد داشت و تغییری در رویکرد آنها برای تحدید ایران ایجاد نمی گردد.
منبع: برتریها
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد غرب نگران تبدیل شدن ایران به یك چین دیگر است