مسكن اجتماعی راهی برای پاك سازی زاغه ها
به گزارش برتریها مشكل مسكن در آمریكا و انگلیس، در برهه های زمانی مختلفی وجود داشته و مسكن اجتماعی هم بعنوان چاره ای مورد توجه و تاكید این دو كشور قرار داشته است. تجربه آنهادر سیاست اجتماعی مسكن می تواند آموزنده باشد، هر چند در آمریكا این سیاست ها زمان زیادی به طول نیانجامید.
انگلیس، پیشرو در مسکن اجتماعی
انگلیس همچون کشورهای پیشرو در زمینه مسکن اجتماعی است که مبادرت به تأمین واحدهای مسکونی برای گروه های کم درآمد جامعه کرد. از قدیمی ترین نمونه های مسکن اجتماعی در کشور انگلیس در قرن ۱۰ میلادی راه اندازی شده بود که به منظور اسکان کم درآمدها مورد بهره برداری قرار می گرفته است. تا پیش از سال ۱۸۹۰ در انگلستان دخالت دولت در بخش مسکن، در قالب بهداشت عمومی انجام می شد. طبق آن دولت های محلی حق داشتند واحدهای مسکونی فرسوده و به خصوص اجاری نامناسب را تخریب کنند و بازسازی آنرا از مالکان خواهان بشوند. سیاست اجتماعی مسکن از سال ۱۸۹۰ شروع شد. دولت های محلی در این سال اجازه پیدا کردند که مسکن کارگری بسازند.
در این کشور به علت نقش تاریخی شوراها در اجرای طرح های مسکن عمومی، از این نوع مسکن تحت عنوان مسکن های شورایی (Council housing) یاد می شود. شرکت های غیرانتفاعی نیمه مستقل مسکن سازی مسئول ایجاد بعضی از این مساکن شورایی بوده اند. هم اکنون از این شرکت ها تحت عنوان "مالکین اجتماعی ثبت شده" یا RSLs یاد می شود. هرچند نام این شرکت ها غیرانتفاعی است اما آنها عموما نرخ اجاره بهایی بالاتر از مساکن شورایی وضع می کنند.
در انگلیس ابتدای قرن بیستم ۱۰ درصد از واحدهای مسکونی ملکی، ۸۰ درصد اجاری خصوص، ۱ درصد اجاری عمومی و ۹ درصد انواع انجمن های غیرانتفاعی بودند. تا نیمه دوم دهه ۱۹۵۰ مسکن سازی اجتماعی به طور گسترده و با کیفیت بالا انجام می شد. از دهه ی ۱۹۶۰ به بعد هم زمان با رشد اقتصادی حکومت های محافظه کار، گسترش سریع سکونت ملکی را تشویق کردند و نقش این مسکن ها مشابه دهه ی ۱۹۳۰ بود. شوراهای محلی و حزب کارگر در دهه ۱۹۶۰ برای رونق مسکن اجتماعی تلاش کردند. از اواخر دهه ی ۱۹۷۰ حکومت محافظه کار فروش مسکن اجتماعی را تشویق کرد. در این کشور، شهرداری ها و شورای محلات نقش پررنگی در اداره مسکن عمومی و اجاره آن به اقشار کم درآمد ایفا کرده اند. در سال ۱۹۷۰ سهم واحدهای مسکونی که دولت ساخته بود، به نسبت کل واحدهای مسکونی کشور انگلیس ۵۰ درصد بود.
پس از آخر جنگ جهانی دوم، بخش عمومی فعالیت وسیعی را برای بازسازی و ساخت مسکن جدید، بوسیله ی دولت های محلی و شهرهای جدید شروع کرد. انواع یارانه ها برای مالکیت مسکن پرداخت گردید. در نتیجه در ابتدای دهه ۱۹۸۰ در مقطع چرخش سیاست واحدهای مسکونی ملکی ۵۷.۱ درصد، واحدهای اجاری خصوصی ۳۰.۶ درصد، اجاری عمومی ۱۰.۱ درصد، انجمن های غیرانتفاعی ۲.۱ درصد بود. در سال ۲۰۰۱ مسکن ملکی ۶۹.۲ درصد، اجاری خصوصی ۱۴.۴ درصد، اجاری عمومی ۹.۹ درصد و انجمن های عمومی به ۶.۶ درصد رسید. یعنی بعد از حل نسبی مسئله مسکن به تدریج از سهم مسکن اجتماعی کاسته و بر سهم مسکن ملکی و انجمن های غیرانتفاعی اضافه گردید.
پاکسازی زاغه های درون شهری با مسکن اجتماعی
قیمت زمین اصلی ترین موردی است که قیمت مسکن را تعیین می کند. دولت انگلیس با ذخیره سازی زمین بوسیله ی مقامات محلی، برنامه ریزی کاربری زمین-منطقه بندی، کنترل مالیاتی بر بازار زمین و سوبسید کاربری و سیستم های مالیاتی برای کنترل قیمت زمین مساکن جدید، تلاش در کاهش قیمت زمین کرد. بعلاوه دولت برای صاحب خانه شدن اقشار کم درآمد تسهیلاتی چون معافیت مالیاتی و وام مسکن با نرخ بهره پایین در نظر گرفت و بعدها این خانه ها را با تخفیف زیاد به ساکنان شان فروخت.
صرف نظر از تاثیرات سیاست مسکن اجتماعی، تجربه این سیاست که در سیاست گذاری اغلب کشورهای اروپایی و آمریکایی دیده می شود، ضرورت و لزوم دخالت در بازار مسکن را به وضوح نشان داده است. کشورهایی مانند انگلیس و آمریکا که از اقتصاد آزاد پیروی می کنند در بخش مسکن به روشنی دخالت کرده و مبادرت به تنظیم بازار و تأمین مسکن گروه های کم درآمد کردند. مسکن اجتماعی در انگلیس بعنوان تور ایمنی برای کم درآمدها و منفک از استیجار بخش خصوصی بود. در این کشور لزوم پاک سازی زاغه های درورن شهری و نوسازی ساختار شهرها دلیل ایجاد مسکن اجتماعی بود که گاهی خانوارها آنرا بی جاذبه می یافتند.
مسکن اجتماعی آمریکا محل بروز بزهکاری
در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی در آمریکا دخالت دولت در مسئله مسکن محرومان بیش تر در عرضه استانداردهای ساختمان بوده است. اما بعد از آن دولت به منظور تأمین مسکن محرومان رو به سیاست مسکن اجتماعی آورد. بازسازی بافت های فرسوده بزرگ شهری از آغاز دهه ۱۹۳۰ به بعد که در بعضی از نقاط ایالات متحده محدود بوده است را می توان اولین طرح های مسکن اجتماعی در ایالات متحده آمریکا نامید. این امر که به علت پاک سازی زاغه ها و کمک به کاهش بیکاری بود، منجر به بهبود شرایط زیستی و اجتماعی بافت های فرسوده شد. مسکن های عمومی در سال های اولیه شروع خود خیلی مورد استقبال مردم قرار گرفت. پروژه های اولیه مسکن اجتماعی دارای تراکم های خیلی زیاد نبودند اما در سال های بعد برج های چندین طبقه ای راه اندازی شدند که بخشی از آنرا مساکن اجتماعی تشکیل می داد.
در آمریکا به این خاطر ساخت مسکن اجتماعی محدود بود که اقتصاد و بازار خصوصی مسکن خیلی زود بهبود پیدا کرد. مسکن سازی اجتماعی راهی برای کمک به نوسازی شهری شد که بوسیله بخش خصوصی به صورت انتفاعی انجام می شد. از دهه ۱۹۵۰ این مسکن ها با کیفیت پایینی برای اسکان کم درآمدها ساخته شد.
در آمریکا مسکن اجتماعی تنها با کمک دولت های محلی ایجاد می شدند و این پروژه به جای اینکه در نواحی حاشیه ای شهرها راه اندازی شوند، بر روی بافت های فرسوده و از راه احیا و بازسازی این بافت ها تولید می شدند. یکی از اشکالات پیش روی اجرای این طرح ها، تخریب بافت های فرسوده و تخلیه ساکنین بوده است. البته طی سال های اخیر سیاست مسکن اجتماعی به شدت مورد بازنگری قرار گرفته است؛ چون که از نظر بسیاری این سیاست منجر به تمرکز فقر شده و افزایش بزهکاری و جرم و جنایت را به دنبال داشته است. در واقع هنگامی که با راه اندازی مسکن های اجتماعی در یک نقطه از شهری مبادرت به اسکان گروه های هدف در این مسکن ها می شود، در واقع ناخودآگاه قشر خاصی از مردم که دارای دهک های پایین درآمدی هستند در یک منطقه کنار هم جمع می شوند. این شرایط منجر به تنزل منزلت اجتماعی این منطقه می شود و مسائل دیگری نظیر بروز بزهکاری را به دنبال دارد.
در سال ۱۹۹۳ طرح هایی به اجرا درآمد که در آن در جهت کاهش تراکم مجموعه های مسکن عمومی سعی شده بود و هم اجازه می داد تا خانوارها با سطوح مختلف درآمدی در کنار هم زندگی کنند. در واقع هدف این دسته از طرح ها مقابله با معضلات فرهنگی اجتماعی ای بود که طرح های مسکن عمومی با آن روبرو شده بودند. با این حال، همچنان مجتمع های مسکن عمومی معروف به فساد و بزهکاری و محل تبادل مواد مخدر بودند. این امر سبب شده تا دولت فدرال آمریکا قانونی در خصوص اخراج برخی ساکنین بزهکار از مجمتع های مسکونی تصویب کند. تلاشهای دیگری هم برای رفع این مشکل به اجرا درآمد که از آن نمونه می توان به تشویق بخش خصوصی برای ساخت و راه اندازی مسکن های متناسب با نیاز و هم مساکن عمومی سوبسیدی نام برد.
همانطور که ذکر شد، انگلیس در زمینه مسکن اجتماعی جز کشورهای پیشرو بود و علاوه بر تأمین مسکن کم درآمدها، به علت پاک سازی زاغه ها و کاهش بیکاری به ساخت واحدهای مسکونی پرداخت. در آمریکا ساخت این نوع مسکن ها مدت زیادی طول نکشید چون که مشکل کمبود مسکن حل شد اما در همان مجتمع های مسکونی که ساخته شده بود، بزهکاری و فساد رواج پیدا کرد. لیکن در هر دو این کشورها با این که از بازار آزاد پیروی می کنند، دولت برای حل مشکل مسکن در بازار مسکن دخالت کرد.
منابع
· اعظم خاتم و فواد شمس، مسکن اجتماعی یعنی چه؟، شماره نهم ماهنامه قلمرو رفاه.
· زهرا اهری، تجربه مسکن اجتماعی در کشورهای دیگر. جنبه های قابل بررسی در شرایط ایران، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
· جمیله علی حسینی، طرح مسکن اجتماعی (مسکن مستمری بگیران کم درآمد)، ناظر علمی طرح: فردین یزدانی، موسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی، ۱۳۹۵.
· عرضه مسکن ملکی؛ راهکار مناسب برای حمایت اجتماعی از مسکن، مرکز مطالعات تکنولوژی دانشگاه علم و صنعت ایران، ۱۳۹۳.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد مسكن اجتماعی راهی برای پاك سازی زاغه ها